Het derde jaar op rij is het droog. Met frisse tegenzin zijn de haspels en pompen voor de dag gehaald. Het gedoe met buizen en jerrycans diesel is in volle gang. Er zijn ook andere manieren. De melkveehouderij van familie Ulen uit Asten heeft op de extreme weersomstandigheden ingespeeld door middel van sub-irrigatie.
In 2018 startte de familie met de aanleg van een sub-irrigatie systeem à 50 hectare groot. Dit voorjaar is het laatste gedeelte gerealiseerd. Het betreft de huiskavel liggend in een beekdal. Hier loopt de Voordeldonkse Broekloop doorheen. Aan de rand van de huiskavel staat een stuw met een hoger peil dan het peil van de beek bij de huiskavel. Van dit natuurlijke verval wordt gebruik gemaakt om water in te laten. Het systeem bestaat uit 11 compartimenten waarin afzonderlijk de waterinlaat en de waterafvoer ingesteld kan worden, ook wel een samengesteld systeem genoemd.
Complex bij samengesteld systeem
Dat klinkt leuk, ‘het kan anders’, maar een samengesteld sub-irrigatie systeem beheren is best complex. Ulen: "Het is lastiger dan een perceel met peilgestuurde drainage. Op enkele andere percelen werken we hiermee. Hierbij houden we het water vast bij droog weer en voeren we water af zodra het te nat is. Een paar keer per jaar verstel je het systeem en klaar is kees. Bij sub-irrigatie kun je hetzelfde bepalen, maar daarbij ook of je water aanvoert of niet. Complex wordt het daarbij wanneer het systeem samengesteld is. Dus dat er vanuit één hoofdaanvoerleiding, meerdere compartimenten van water worden voorzien. Per compartiment kun je bepalen of je water aanvoert (of niet) en water vasthoudt (of niet). Water aanvoeren en vasthouden betekent dat het water in principe blijft komen, zolang je de wateraanvoer niet dichtzet. Staat het water aan de lippen van je -dichtgezette- waterafvoer, en je zet de wateraanvoer niet dicht, dan loopt het water uit je systeem. Dat is water dat in een ander compartiment goed benut had kunnen worden."
Peil tot 50 cm onder maaiveld
"We monitoren het systeem door handmatig de grondwaterstanden te meten van de verschillende compartimenten. Met dit systeem krijgen we - afhankelijke van het compartiment - het peil nu rond de 50 tot 75 cm onder het maaiveld. De grondwaterstanden worden opgenomen aan de hand van ‘meetdrains’. Een systeem dat bedacht is door Ton Broeders van Promeco. Broeders legt uit: een meetdrain is een stuk drain die 20cm dieper gelegd wordt dan het sub-irrigatiesysteem. Aangesloten op een blinde drain loopt die dwars door het compartiment heen -soms wel een paar honderd meter- met aan het eind een verticale stijgbuis die tot boven maaiveld uitsteekt. Het lijkt dan op een peilbuis, met het verschil dat je niet lokaal meet, maar juist de gemiddelde grondwaterstand midden in het perceel. Het overige deel -in het perceel- ligt op een zodanige diepte dat het nooit beschadigd kan worden door grondbewerkingen. Je kunt die stijgbuis plaatsen op een plek die voor jou handig is. Bij de familie staan die stijgbuizen bij de inlaatputten. Wat de familie betreft is het een ideale oplossing. De stijgbuizen staan niet in de weg en als je het systeem wilt verstellen o.b.v. wat je meet, dan kun je dat ter plekke doen. Ulen ging van de zomer aan de slag met het meten v/d grondwaterstanden. Inmiddels zijn alle hoogten van de percelen, de taludbakken en de putten in NAP ingemeten. Met deze gegevens kun je de gemeten grondwaterstand omzetten naar de gemiddelde grondwaterstand in het compartiment. Een must, want afgelopen zomer is daar mee gestoeid. Ik dacht een grondwaterstand van -50cm te meten, maar op een paar plekken stond het water op het perceel! Meten is weten, wordt er vaak gezegd. Maar weten wat je meet, dat is zeker zo belangrijk."
Automatisering betaalbaar en functioneel houden
In eerste instantie zou het systeem uitgerust worden met een aantal automatische grondwaterstand- en bodemvochtigheidmeters die meetgegevens via telemetrie doorsturen. Het eerste seizoen maakte voor de familie duidelijk dat hier niet de eerste prioriteit lag m.b.t automatiseren. Waar vooral behoefte aan was is het automatisch op peil kunnen houden van de compartimenten. Promeco had hier een systeem voor in ontwikkeling, namelijk modulerende toevoerregelingen. Deze regelingen zorgen ervoor dat de wateraanvoer dichtgeknepen wordt zodra het gewenste peil bereikt is. Die toevoerregeling maakt gebruikt van de meetdrain en heeft verder geen elektrische aansluiting nodig. In plaats van het automatisch meten en doorsturen van grondwaterstanden en bodemvochtheids-gegevens, zetten we nu in eerste instantie hierop in. De laatste zijn net geplaatst. Ulen verwacht er veel van. Als dit werkt, is het een uitkomst. Met deze investering hoopt familie Ulen dat het beheren van het systeem effectiever wordt en minder tijd gaat kosten.
Ulen sluit niet uit dat er ooit automatisch grondwaterstand- en bodemvochtigheidsmeters gaan komen, al realiseert ze zich wel dat van data alleen de grasoogst niet beter wordt. Je moet de gegevens goed kunnen interpreteren en erop kunnen reageren. Dit vraagt om een applicatie. Er is een applicatie hiervoor in ontwikkeling die beschikbaar komt op Akkerweb. Hier wil de familie van de zomer ervaring mee opdoen. Dit kan ook met handmatig gemeten cijfers.
Nooit meer beregenen?
Of de haspel in de schuur staat? Helaas niet, zo geeft de familie aan: "Vorig jaar hadden we een perceel opnieuw ingezaaid met grasland. Een deel moest opnieuw ingezaaid worden. Die tere plantjes moesten we wat hulp van boven geven. Daarbij hebben we grond op afstand waar we moeten beregenen."
Boer zoekt Water
Het project dat gedoopt is tot Boer zoekt Water heeft subsidie ontvangen vanuit het Deltaplan Hoge Zandgronden, onderdeel van het Provinciaal Milieu- Waterplan van de provincie Noord-Brabant. Er zullen inloopmomenten georganiseerd worden zodat geïnteresseerden het systeem kunnen zien en de ervaringen kunnen horen.