Verhoog bodem organische stof op melkveehoudbedrijffactsheet

Organische stof in de bodem is het kapitaal onder uw percelen. Investeren in organische stof betekent investeren in gewasopbrengst.

Organische stof in de bodem is gunstig voor de levering van nutriënten, watervasthoudend vermogen, bodemleven, bodemstructuur en beïnvloedt daarmee uiteindelijk ook de gewasopbrengsten positief. Bijvoorbeeld één procent verhoging van organische stof in de laag 0-10 cm op onbemest grasland op zandgrond levert 1300 kg ds extra gras per hectare. Met het verhogen van het organische stofgehalte valt binnen de mestnormen dus winst te behalen en is positief voor waterkwaliteit en -kwantiteit.

Samenvatting

	Waardering	Toelichting
Productievoordeel1)	+/++
Milieuvoordeel1)	+	Verhoging watervasthoudend vermogen en vermindering uitspoeling.
Kosten2)	0/+	De kosten zijn zeer beperkt. Inzaaien grasklaver in plaats van alleen gras in de vruchtwisseling met bouwland geeft meerkosten.

¹⁾ -- = sterk negatief, - = negatief, 0 = neutraal, + = positief, ++ = sterk positief

²⁾ 0 = geen, + = beperkt, ++ = aanzienlijk, +++ = hoog

De maatregel

Er is een breed scala aan maatregelen op een melkveebedrijf die bijdragen aan een hoger organische stofgehalte in de bodem, maar uiteindelijk is het een optelsom van de aanvoer van effectieve organische stof (organische stof die een jaar na toediening nog aanwezig is) en afbraak van organische stof. In tabel 1 staan de belangrijkste maatregelen van aanvoer en afbraak voor gras- en bouwland weergegeven. De basismaatregelen is het landgebruik (binnen derogatie 60:20:20); onder grasland blijft het organische stofgehalte behouden of bouwt het op. Onder bouwland loopt het terug.

Afbraak van organische stof kan verminderd worden door minder grondbewerking, bijvoorbeeld door leeftijd grasland te verhogen of niet-kerende grondbewerking op bouwland. Niet-kerende grondbewerking is met name ook interessant in de vruchtwisseling van gras, rode en witte klaver (3 jaar) met bouwland (3 jaar). Juist na gras of grasklaver beperkt niet-kerende grondbewerking de afbraak van organische stof. Ook is het belangrijk om te bekalken binnen het pH-streeftraject want bij overmatig bekalken wordt het bodemleven actiever en wordt er meer organische stof afgebroken.

Aanvoer van organische stof komt op een melkveebedrijf voor 60-75% uit gewasresten en wortels, waarvan een belangrijk aandeel uit grasland. Gewasresten op bouwland kunnen toenemen door te kiezen voor korrelmaïs of MKS. Daarnaast kunnen diepwortelende grassoorten als rietzwenkgras bijdragen aan een hogere organische stof aanvoer maar ook rassen Engelse raaigras en maïs met meer wortels. Na gewasresten en wortels komt de aanvoer van organisch stof uit mest. Last but not least kunnen groenbemesters bijdragen aan de organische stof. Kanttekening hierbij is dat de groene organische stof in een groenbemester relatief snel verteert en weinig bijdraagt aan de opbouw van organische stof. Onderzaai van een groenbemester onder maïs of op tijd na maïs een groenbemester zaaien, leidt tot meer biomassa en uiteindelijk meer organische stof.

Doel

Het doel is verhogen van organische stof voor meer opbrengst, het verbeteren van watervasthoudend vermogen van de grond en het verminderen van nitraatuitspoeling.

Effect op waterkwaliteit

Door een verhoging van het organische stofgehalte in de bodem vindt er een buffering plaats van nutriënten. Deze nutriënten spoelen niet uit naar het oppervlaktewater maar blijven in de bodem, waar ze beschikbaar zijn voor het gewas.

Effect op waterkwantiteit

Met name bij lage OS-gehaltes wordt bij een toename van het organische stofgehalte meer water vastgehouden en zorgt een betere bodemstructuur voor een betere waterinfiltratie, minder afspoeling en voorkomt verslemping.

Effect op bodemkwaliteit

Meer organische stof betekent meer binding van nutriënten en water, beïnvloeding van de bodemstructuur en meer activiteit van het bodemleven.

Reactietijd

Afhankelijk van de aanvoer is het verhogen van het organische stofgehalte een langzaam proces. De hoogste stijgingen worden over het algemeen gemeten bij grasland na bouwland waarin het eerste jaar 0,17% (zand) tot 0,21% (klei) organische stof in de laag 0-10 cm kan worden opgebouwd. Dit percentage vlakt langzaam af tot 0,11% (zand) tot 0,15% (klei) per jaar na 15 jaar grasland.

Effectiviteit

Opbouw van organische stof kost tijd maar in grasland is het effect al binnen enkele jaren merkbaar.

Specifieke aandachtspunten

• Grasland: meeste effectiviteit is te behalen met verlengen van de leeftijd van grasland.
• Bouwland/maïs: meeste effectiviteit is te behalen door een combinatie van maatregelen zoals vruchtwisseling van gras, rode en witte klaver met bouwland, niet-kerende grondbewerking, teelt van korrelmaïs of MKS i.p.v. snijmaïs, en inzet van compost.

Kosten en baten

Een verhoging van 1% organische stof op zandgrond leidt op onbemest grasland tot een extra opbrengst van 1300 kg droge stof per hectare of wel (x € 0,11/kg ds) 145 € per ha per jaar. Deze extra opbrengst uit organische stof komt uit een combinatie van nutriëntenlevering en vocht.

Meer informatie

• Eekeren, N. van, J.G.C. Deru, N.J. Hoekstra, J. de Wit, 2018. Carbon Valley: Organische stofmanagement op melkveebedrijven 2018-002 LbD. Louis Bolk Instituut, Driebergen. 36 p.
• Eekeren, N. van, H. de Boer, M.C. Hanegraaf, J.G. Bokhorst, D. Nierop, J. Bloem, T. Schouten, R.G.M. de Goede, L. Brussaard, 2010. Ecosystem services in grassland associated with biotic and abiotic soil parameters. Soil Biology & Biochemistry. 42(9): 1491-1504.
• Schipper et al, 2015. Goede grond voor een duurzaam watersysteem – verdere verkenningen in de relatie tussen agrarisch bodembeheer, bodemkwaliteit en waterhuishouding. STOWA 2015-19. ISBN 978-90-5773-688-9.
• Wit, J. de, S. van de Goor, J. Pijlman, N.J.M. van Eekeren. 2018. Opbouw organische stof met blijvend grasland. V-focus, p. 32-34

Download hieronder de factsheet in pdf