Hoe een bos wortelen, vers uit de grond getrokken, kan leiden tot een gesprek over zowel de uitdagingen in de teelt als over de geopolitieke invloed op de voedselvoorziening door de Nederlandse land- en tuinbouw. Zo werkt de Waterkaravaan van het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW). Deze keer was de busexcursie speciaal op pad met de managers van onze DAW-partners.
'Iedereen is erbij gebaat dat de bodem in topconditie is. Dat is goed voor de biodiversiteit, waterkwaliteit en de gewassen zijn er blij mee', vatte akkerbouwer Peter Laan het gezamenlijk belang van alle DAW-partners samen. De Waterkaravaan kwam op zijn bedrijf in de Noordoostpolder kijken omdat Laan op diverse manieren werkt aan de bodemgezondheid en daarmee aan waterbeschikbaarheid en -kwaliteit. Zo experimenteert hij momenteel met de teelt van kikkererwten. Ook doet hij mee aan diverse (meet)projecten zoals voor stikstof en bodemdaling.
Onafhankelijke kennis
Hij gaf zijn toehoorders mee dat het voor hem als kleinschalige akkerbouwer steeds lastiger is om onafhankelijke informatie en kennis op te halen. ‘Die moet ik echt buiten de deur halen, daarom doe ik bijvoorbeeld mee aan diverse projecten’, zei Laan. Zo doet hij bijvoorbeeld momenteel mee met een onderzoek naar de uitspoeling van mineralen.
Via zijn deelname aan een GLB-pilot raakte Laan enthousiast over de initiatieven van het Flevolands Agrarisch Collectief (FAC). Zoals het project Zicht op de Bodemstructuur, waar boeren in tweetallen profielkuilen graven en die beoordelen. ‘Dat is best spannend, omdat het dicht bij jou en jouw vakmanschap komt. Vooral als de eerste blik in de bodem tegenvalt’, lichtte Wim Stegeman, coördinator Flevolands Agrarisch Collectief, dit project toe. ‘We merken dat het aanslaat en dat deelnemers na het 1e jaar meer willen weten, diepgang willen. Daarom ben ik sterk voorstander van langdurige, meerjarige projecten. Het FAC wil juist het vakmanschap van de boer versterken, met projecten die enerzijds dicht bij de boer staan en anderzijds één of meerdere beleidsdoelen dienen.’ Laan vult aan: ‘Ik zou in het vervolg graag meedoen aan Zicht op de Bodemstructuur om dingen te zien en te leren. Het geeft mij nu een goed gevoel om de sterke diepe wortels van de kikkererwten door dichte lagen te zien gaan.’
Pachtbeleid
Verder schetste Laan hoe het pachtbeleid de toekomst van zijn bedrijf bedreigd. De steeds hogere pachtprijzen staan extensivering in de weg. Daarnaast raakte hij pachtgrond kwijt waar hij met goed bodembeheer juist veel in had geïnvesteerd. ‘Mijn bedrijf was toekomstbestendig, maar daardoor nu niet meer. Ik ben geholpen met ruimte om te kunnen experimenteren en innoveren voor mijn bedrijf en met het delen van kennis.’
In het DAW Kennisprogramma staat delen en verspreiden van kennis centraal. Hieronder valt onder meer de samenwerking met de Boerderij van de Toekomst in Lelystad. Niet geheel toevallig startte de Waterkaravaan daar. Pieter de Wolf, WUR-onderzoeker en projectleider, vertelde dat de ontwikkeling van de Boerderij van de Toekomst begon met het bedenken van diverse scenario’s vanuit de vraag ‘hoe boeren we over tien jaar?’ ‘Naast de klimaatverandering hebben we bijvoorbeeld scenario’s gemaakt rond een tekort van (kunst)mest. Toen ondenkbaar, nu actueel’, aldus De Wolf.
Worteloogst in strokenteelt
In het fieldlab bij de Boerderij van de Toekomst kwamen de dilemma’s en vraagstukken over water- en bodembeheer letterlijk naar boven. Met een bos wortelen, die De Wolf uit de grond haalde, illustreerde hij zijn verhaal. In het fieldlab wordt gewerkt met vaste rijpaden om onder meer bodemverdichting tegen te gaan. ‘Voor de oogst van de aardappelen, uien en wortelen hebben we bijvoorbeeld speciaal een machine laten bouwen. In de reguliere praktijk gaat het om soms meer dan 100 ton per hectare aan oogst per perceel. Dat is alleen rendabel voor een akkerbouwer als je met dit systeem ook een betere opbrengst haalt’, gaf De Wolf aan.
‘Met het oog op de eiwittransitie hebben wij bijvoorbeeld veldbonen geteeld. Dat is ook goed voor de bodem en de biodiversiteit. Alleen kunnen ze in Frankrijk veel goedkoper veldbonen telen en is het klimaat daar ook gunstiger. Hoe krijg je het dan geregeld dat een afnemer jouw duurdere, maar regionale, product koopt? En dat samen met een grondprijsstijging van 30 procent in Flevoland afgelopen jaren. De vragen en dilemma’s gaan veel verder dan het boerenerf. Het gaat om marktwerking en marco-economische en geopolitieke vraagstukken. Hoe komen we uit de korte termijn problemen oplossen naar de lange termijnvisie op voedselzekerheid?’, aldus De Wolf.
DAW als hulpmotor
Het DAW ziet zichzelf daarbij als hulpmotor, om samenwerking, bewustwording en kennisdeling te bevorderen. ‘Het begint met het gesprek met de boer(in). Is het te droog, te nat of te zout op zijn perceel of in zijn gebied? Welke opgave ligt er? Van daaruit kan er gewerkt worden aan de DAW-speerpunten gezonde bodem, waterkwantiteit en -kwaliteit en bedrijfsresultaat, want dat betekent winst voor iedereen’, stelde Michael van der Schoot, themaspecialist Water bij LTO Nederland en lid van het DAW Kernteam.
Vanuit gedeelde belangen en doelen werken de DAW-partners samen en wordt er samenwerking gezocht met vele partijen, waaronder agrarische collectieven, onderwijs en onderzoek. Van der Schoot: ‘Voor het DAW is het netwerk het belangrijkste. Het gaat om korte lijnen tussen boer, waterschap, provincie en ministerie. Als DAW smeren wij de radars, zodat de tandwielen makkelijker draaien.’
